O Reginie (Gitli) Lilientalowej, przedwojennej żydowskiej etnografce, jej walce o zachowanie kulturowej odrębności narodu, oraz o przywracaniu tego, co zostało wymazane, opowie prawnuczka bohaterki spotkania.

„Jest obowiązkiem wszystkich Żydów i każdego innego narodu, mającego szacunek wobec swojej przeszłości, uwieczniać to, co dawne. Trzeba się spieszyć czynić to, ponieważ dziedzina żydowskiego folkloru jest prawie nie ruszona, a życie zaciera krok po kroku dawne tradycje”- pisała Regina Lilientalowa (1875-1924) w przedmowie do „Świąt Żydowskich” o czasach w których żyła. Były to czasy przełomowe, kiedy pomimo eskalacji antysemityzmu i coraz częstszego wynarodowiania się Żydów, dojrzewała wśród nich świadomość własnej podmiotowości, pojawiał się imperatyw zachowania swojej kulturowej odrębności, toczyła się walka o status języka jidysz.

„Czy istotnie sądzicie, że Żyd mówiący swoim językiem, nie wyzbywający się tego, co w nim samym jest, nie może kochać tego co święte, i tęsknić za wielkim i górnym? Czy naprawdę myślicie, że Żyd może stać się człowiekiem tylko kosztem wyrzucenia z siebie swego „ja”, i że w Polsce jedynie polska kultura zdoła wznieść Żyda na wyżyny etyki i człowieczeństwa?” pytała Lilientalowa na łamach pisma „Ogniwo” w 1905 roku, sprzeciwiając się narzucaniu Żydom obcych i rzekomo wyższych standardów. Chcąc uwrażliwić polskich czytelników na kulturę swojego narodu, tłumaczyła na polski jidyszową literaturę, między innymi opowiadania swojego mentora, Ichcoka Lejbusza Pereca, zwanego ojcem literatury jidysz. Pochodziła z rabinicznej rodziny, była potomkinią słynnego talmudysty Akiwy Egera.

Nad innymi badaczami folkloru miała tę przewagę, że mogła pisać swe prace na kanwie własnych doświadczeń – doświadczeń dziewczyny wychowanej w tradycyjnym żydowskim domu, znającej słowa modlitw i pieśni, oswojonej z obrzędowością. Skończyła polskie progimnazjum w Sandomierzu, później była słuchaczką tzw. Latającego Uniwersytetu, gdzie ogromny wpływ wywarł na jej dalszą drogę socjolog, ale i socjalista, Ludwik Krzywicki. Spojrzała wówczas na kulturę z której wyrosła okiem intelektualistki, ze świeckiej perspektywy, bywała wobec niej krytyczna – np. bacznie obserwując role przypisane obu płciom przez tradycję akcentowała marginalizowanie kobiet. Dostrzegła w żydowskich rytuałach skarb, który na miano cywilizacji zasługuje i który trzeba chronić przed unicestwieniem.

Antycypując najróżniejsze zagrożenia dla piętnowanej kultury, nie o przewidziała największego ciosu – pieców krematoryjnych i murów getta.

Piętnaście lat po jej śmierci, po bogatej aszkenazyjskiej kulturze pozostaną tylko okruchy. Dziś dzięki jej pracom i drobiazgowym opisom rytuałów, przywraca się to co wymazane.

Regina Lilientalowa nie przewidziała że także jej własna prawnuczka, wykorzeniona Żydówka, czerpać będzie wiedzę o świętach i obyczajach żydowskich z jej prac etnograficznych, często korzystając zresztą z informacji zawartych w przypisach – pierwotnie adresowanych do nieżydowskich czytelników. Po Zagładzie te tradycje nie przechodziły już bowiem płynnie z pokolenia na pokolenie.

DOROTA LILIENTAL:
Absolwentka Wydziału Sztuk Dramatycznych kalifornijskiego Uniwersytetu w Berkeley, w Stanach Zjednoczonych (1988). Pierwsze doświadczenia na scenie zdobywała w San Francisco. Po kilkunastu latach emigracji w Kaliforni wróciła do Polski, kraju jej dzieciństwa. Mieszka w Warszawie, pracuje jako aktorka filmowa, a także jako lektorka użyczająca głosu w nagraniach radiowych i telewizyjnych, oraz jako lektorka języka angielskiego i tłumaczka. Prawnuczka żydowskiej etnografki Reginy