Kristof Bien, duńsko-polski architekt i grafik, stworzył powieść graficzną o jednym z najtrudniejszych momentów w historii Polski – o zbrodni dokonanej na żydowskich ocaleńcach z czasów Zagłady przez polskich sąsiadów. Historia zapamiętała to wydarzenie jako pogrom kielecki. Ta tragedia była dla dziesiątków tysięcy Żydów ostatecznym argumentem, że w Europie nigdy i nigdzie nie mogą czuć się bezpieczni.
Lata milczenia narzuconego przez władze komunistyczne spowodowały, że w czasach wolności z trudem tę prawdę przyjmowano nie tylko w mieście, w którym się dramat zdarzył, ale w całej Polsce. Do dzisiaj wielu ludziom, nawet dobrej woli, przyjęcie tej prawdy sprawia tak ogromny problem, że odwołują się do rzekomej prowokacji komunistycznej, na którą wieloletnie i szczegółowe śledztwa prokuratorskie, dociekania historyków nie znalazły żadnych dowodów. Faktem jest – czego dowodzą świadectwa z epoki, jak chociażby osławiony raport ordynariusza kieleckiego ks. bpa Czesława Kaczmarka – że w zbrodniczych zajściach wzięła udział rzesza kielczan: robotników, rzemieślników, zwyczajnych ludzi. Gdyby więc nawet przyjąć, że zbrodnia była efektem jakichś działań o charakterze prowokacyjnym, to należy zadać sobie pytanie: dlaczego owa rzesza dobrych, spokojnych ludzi, chrześcijan, tak szybko pozwoliła się wciągnąć w mordy, przemoc, bicie i tortury kobiet, dzieci, starców, chorych? Co musieli mieć w swoich głowach i sercach, co nie powstrzymało ich przed zadawaniem gwałtu przez wiele godzin? I dlaczego w tym pięknym, starym mieście nie znalazł się nikt, kto próbowałby powstrzymać przemoc?
Czy zwolennicy teorii prowokacji zadają sobie te pytania?
W jaki sposób plotka, zwykła plotka, mogła poruszyć ludzi tak dalece, że porzucili swoje codzienne zajęcia, zgromadzili się przed budynkiem zamieszkanym przez Żydów, i jeśli nawet sami nie uczestniczyli w mordzie, to biernie mu się przyglądali, nierzadko okrzykami zachęcając morderców do krwawej jatki? Dlaczego to było możliwe?
I czy na pewno dzisiaj – gdy ulicami naszych miast paradują młodzi ludzie z okrzykami „Śmierć wrogom ojczyzny”, gdy na murach znowu pojawiają się szubienice z zawieszonymi gwiazdami Dawida, a na plakatach politycznych oponentów stygmatyzujące słowo „Żyd” – możemy być pewni, że jakaś plotka albo czyjeś przemyślne działanie prowokacyjne nie stanie się zaczynem kolejnej tragedii?
Opowieść graficzna Plotka jest autorską wizją Kristofa Biena, a zarazem próbą przybliżenia tego trudnego tematu młodym czytelnikom wychowanym na kulturze popularnej. I może choćby w niewielkiej cząstce przyczynić się do tego, że powtórki z historii nie będzie.
Bogdan Białek